Ο άνθρωπος ως είδος  του πλανήτη γη είναι μέρος της φύσης και η υπερθέρμανση του μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε  και τον τρόπο με τον οποίο ζούμε.

Δεν είναι, τόσο η σοβαρότητα του περιβαλλοντικού κίνδυνου, όσο η φύση του. Οι άνθρωποι δεν είχαν ποτέ πριν αντιμετωπίσει ένα τόσο σύνθετο και απρόβλεπτο πρόβλημα όπου όλοι, ανθρώπινα όντα και μη έχουμε παγιδευτεί σε μια αργή πορεία οριοθετημένη από άπειρο αριθμό μικροσκοπικών στατιστικά ασήμαντων πράξεων που σε πλανητικό επίπεδο συνδυασμένες γίνονται εξαιρετικά καταστροφικές. Τώρα που ακόμα και σκληροπυρηνικοί αμφισβητίες της κρίσης έχουν πεισθεί, πιο πολύ από τις εμπειρίες τους, παρά από τα επιστημονικά δεδομένα, όλοι, επιστήμονες πολιτικοί,  διεθνείς οργανισμοί, κοινωνίες και άτομα αναζητούν λύσεις.

Η Τέχνη δεν μπορεί να προσφέρει λύσεις. Η τέχνη όμως αφυπνά, προβληματίζει και μεσολαβεί ανάμεσα στην επιστήμη, στην πολιτική, στην κουλτούρα στις πολιτιστικές πεποιθήσεις, στις διαφορετικές ομάδες διαχρονικά ανάμεσα στο πραγματικό και στο αδιανόητο στο φυσιολογικό και στο αλλόκοτο και ναι ανάμεσα στους ανθρώπους και στα υπόλοιπα είδη του πλανήτη γη.

Η Τέχνη είναι ο παγκόσμιος θόλος της ανθρώπινης καλλιτεχνικής/δημιουργικής πορείας στον αέναο χρόνο που πλανάται διαχρονικά. Η Τέχνη είναι σκέψη από το μέλλον. Ένα έργο τέχνης ζει πέρα από τον τόπο και τον χρόνο. Η τέχνη είναι  σφαίρα χωρίς περιφέρεια ή κέντρο  που κινείται εναγώνια στον χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η τέχνη έχει τη δυνατότητα να αισθητικοποιεί τα αντικείμενα υποκειμενικά ή αντικειμενικά όμορφα, καθώς και να τα κάνει αντιληπτά μέσα από τις αισθήσεις και τα συναισθήματά μας, που διαφορετικά θα ήταν αδύνατον να τα συλλάβει ο νους εξαιτίας του μεγέθους και της κλίμακάς τους, περιορισμένοι από τα ανθρωποκεντρικά μας όρια αντίληψης.

ΠΩΣ Η ΤΕΧΝΗ ΘΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

ΠΩΣ Η ΑΛΛΑΓΗ ΘΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Το να βράζεις νερό για ένα φλυτζάνι τσάι δεν αλλάζει το κλίμα, αλλά εκατομμύρια βόλτες με το αυτοκίνητο, χιλιάδες αεροπορικές πτήσεις σε καθημερινή βάση το αλλάζουν. Αποστολή της τέχνης είναι να βοηθήσει να συλλάβουμε έννοιες και καταστάσεις των οποίων το μέγεθος ή η φύση τις καθιστά ακατανόητες μέσα στην περιορισμένη ανθρωποκεντρική και ατομική μας οπτική. Όπως μία λάμπα που έμεινε αναμμένη μια νύχτα, ένα μόνο καλλιτεχνικό έργο ή μία μόνο εκδήλωση δεν θα κάνει τη μεγάλη διαφορά. Χρειάζεται μία επίμονη, επίπονη και πολυεπίπεδη προσέγγιση για να αντιληφθεί ο άνθρωπος, όχι μόνο την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα, αλλά και τις αναγκαίες αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν.

Το Παλιό Μέλλον Έχει Παρέλθει περιστρέφεται γύρω από τέσσερεις ενότητες:

I. ΑΝΤΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΡΟΜΗΘΕΑ

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία τα δύο αδέλφια, ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας δημιούργησαν όλα τα ζωντανά πλάσματα στη γη. Ο αυθόρμητος και απερίσκεπτος Επιμηθέας έδωσε όλες τις σωματικές ικανότητες (ταχύτητα, ευκινησία, μυϊκή δύναμη, οξεία ακοή και όσφρηση, κοφτερά νύχια και δόντια) στα άλλα όντα. Έτσι για τον άνθρωπο δεν έμεινε τίποτα. Ο Προμηθέας ζήτησε τότε από τον Δία να  δώσει στους ανθρώπους το δώρο της φωτιάς, για να αντισταθμίσει την αδικία, αλλά ο πατέρας των Θεών και των ανθρώπων αρνήθηκε γιατί γνώριζε τη διττή σημασία του δώρου αυτού. Ωστόσο ο Προμηθέας έβγαλε λαθραία τη φωτιά από τον Όλυμπο και την έδωσε στην ανθρωπότητα. Τους έδωσε επίσης εργαλεία και δεξιοτεχνία,  γλώσσα για επικοινωνία. Ο Δίας θέλοντας να τιμωρήσει τον Προμηθέα για την ανυπακοή του έστειλε στον Επιμηθέα ως δώρο την Πανδώρα δημιούργημα παγίδα του Δία. Αυτή ανοίγοντας από περιέργεια το απαγορευμένο από τον Δία πιθάρι ελευθέρωσε τα δεινά της ανθρωπότητας: την ασθένεια, την απόγνωση, την πλεονεξία, τη μνησικακία, τα γηρατειά, τη βία, τη σκληρότητα και τον θάνατο.

Ο μύθος του Προμηθέα είναι εύστοχος γιατί υπογραμμίζει τον διαχωρισμό του ανθρώπινου είδους από την υπόλοιπη βιόσφαιρα και αναγνωρίζει την ανεπάρκεια του ανθρώπου να επιβιώσει χωρίς πρωτόγονη ή προηγμένη τεχνολογία. Η πρόθεση του Προμηθέα να ανυψώσει τους ανθρώπους στο επίπεδο των θεών είναι ένα αλληγορικό εγχείρημα του μοντερνισμού που εκλαμβάνεται ως αδυσώπητη πορεία προς τον υλισμό και αυτό δημιουργεί την ανάγκη εκμετάλλευσης κάθε πόρου της γης.

Η φωτιά, είτε ως καύση για πηγή ζεστασιάς, είτε ως καύση για κίνηση μηχανής είναι η βάση του πολιτισμού μας. Η αφαίρεση όμως του άνθρακα, του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και όλων των πόρων μέσα από τα βάθη της γης αποτυπώνουν τη ματαιοδοξία της ανθρωποκεντρικής ωφελιμιστικής προόδου. Τίποτα δεν αποτυπώνει πιο παραστατικά την εξαθλίωση της εποχής μας από τις εικόνες των απανθρακωμένων δασών και των καμένων ερειπίων του πολέμου.

Δυστυχώς είμαστε ακόμα γυμνοί και ευάλωτοι μπροστά στη δύναμη της φύσης και παρόλη την πρόοδο μας και αφού η επιστροφή στην προβιομηχανική εποχή δεν είναι εφικτή επομένως πρέπει να αναζητήσουμε εναλλακτικές οδούς.  Η προφανής λύση είναι να σταματήσουμε τον αδηφάγο υλισμό, την ακατάσχετη επίθεση στη φύση και να προχωρήσουμε  ναι με μία εξελιγμένη προσγειωμένη και ισορροπημένη ζωή για την οικόσφαιρα και για εμάς και για αυτούς που έρχονται από το μέλλον.

ΙΙ. ΠΙΣΩ ΣΤΗ ΓΗ

Ένα από τα χαρακτηριστικά που έδωσε ο Προμηθέας στους ανθρώπους ήταν η όρθια δίποδη στάση. Ήθελε οι άνθρωποι να έχουν το βλέμμα τους προς τα πάνω προς τον ουρανό  και όχι προς τα κάτω στο έδαφος όπως τα άλλα δημιουργήματα. Είμαστε μέρος της φύσης, όντα που συμβιώνουν με τα υπόλοιπα πλάσματα του κόσμου τούτου. «We are humus, not Homo, not anthropos; we are compost, not posthuman» (Donna J. Haraway). Ανήκουμε στη γη, βασιζόμαστε στη γη, στη θάλασσα και στον ουρανό. Παρόλη την ατελεύτητη προσπάθειά μας να τιθασεύσουμε χωρίς όρια τούτον τον πλανήτη και παρά τα Ικάρια οράματά μας αναγκαστικά χαμηλώνουμε το βλέμμα με δέος μπροστά στο δημιουργημένο από εμάς χάος και μπροστά στις ευκαιρίες/δυνατότητες που έχουμε για να αφήσουμε τη φύση να ζήσει για να μπορούμε να ζήσουμε και εμείς σε αυτήν.

Πότε έγινε ο ακριβής διαχωρισμός φύσης και ανθρώπου; Πότε έγινε ο άνθρωπος πλήρως εξαρτημένος από την καύση του άνθρακα; Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της επανασύνδεσης και της συρραφής η έκθεση αυτή θα υιοθετήσει και θα ενθαρρύνει τη συγχώνευση του φυσικού με το τεχνητό, του παλαιού με το νέο, του ανθρωπογενούς με το ανθρώπινο, του ηλεκτρικού με το απτικό.

ΙΙΙ. Η ΘΑΛΑΣΣΑ

Η θάλασσα ήταν και θα είναι για τους ανθρώπους μια συνεχής πηγή γοητείας, μυστηρίου, έμπνευσης, δυσπιστίας και φόβου.  Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία έχει το δικό της θεό και ολόκληρο βασίλειο. Το ίδιο συμβαίνει για το απρόσιτό της βάθος σε όλους τους πολιτισμούς. Στην αρχή η μορφή της για τους ανθρώπους ήταν απλά σύνορο, μετά έγινε διέξοδος για εξερευνήσεις, εξάπλωση για εμπόριο υλικών αγαθών, συνέχισε με επιθετικές επιδρομές και μεταγενέστερα έγινε δίοδος ντροπής με τα καράβια σκλάβων. Τώρα πια είναι ο δρόμος διαφυγής για βασανισμένες ψυχές από πείνα, βασανιστήρια και πόλεμο.

Η θάλασσα και οι ωκεανοί είναι κοινά αποδεκτό πια, ότι βρίσκονται στο επίκεντρο της περιβαλλοντικής κρίσης, γιατί το υγρό στοιχείο του πλανήτη απορροφά την υπερθέρμανση και όμως υποβάλλονται συνέχεια σε επιθετική έρευνα για ανακάλυψη και εξόρυξη ορυκτών και καυσίμων υλικών. Η θαλάσσια βιοποικιλότητα φθίνει με γοργούς ρυθμούς, ενώ η ζωή κοντά στις ακτές βρίσκεται σε επισφαλή κατάσταση εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των ακραίων καιρικών φαινομένων. Η θάλασσα αψηφά την αγρολογιστική γεωμετρία, αφού δεν ανήκει σε κανέναν και σηματοδοτεί τον παγκόσμιο χαρακτήρα της κρίσης ( Timothy Morton).

Το απέραντο γαλάζιο όσο κι αν προσπαθήσουμε να το δαμάσουμε ως στοιχείο για το συμφέρον μας παραμένει πάντα απρόβλεπτο. Η αινιγματική και ταραγμένη φύση της θάλασσας και των ωκεανών μας καλεί στη συνειδητοποίηση των πράξεων μας και στη συνεργασία για την αναστρεψιμότητα των επιπτώσεων του Ανθρωπόκαινου. «Η ανάγκη των περιβαλλοντικών επιστημόνων να επικοινωνούν ολοένα και πιο αποτελεσματικά με τους πολιτικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες, καθώς και με την κοινή γνώμη είναι ένα άλλο συνηθισμένο θέμα της βιβλιογραφίας των κοινωνικών επιστημών γύρω από το Ανθρωπόκαινο το οποίο αντικατοπτρίζει την συνειδητοποίηση, ότι οι άνθρωποι βρίσκονται στον πυρήνα, τόσο των προβλημάτων, όσο και των λύσεων (Barnosky et al. 2014)». Όπως η αδιάκοπη κίνηση των κυμάτων αποδίδει τη ρευστότητα του χρόνου έτσι και η ανθρώπινη δραστηριότητα θα επιλέξει ποιο ανθρωπόκαινο ρόλο θα επιλέξει στον παρόντα χρόνο.

IV. ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΚΡΑ - ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ

Το να στέκεται κανείς στην άκρη παρακολουθώντας εκ του ασφαλούς την τρομακτική δύναμη της φύσης δεν είναι πλέον αρκετό. Είμαστε πια στο κέντρο του κυκλώνα. Η φύση είναι πιο δυνατή από εμάς και οι δυνάμεις της έχουν απελευθερωθεί με ανελέητη μορφή.

Για αιώνες τώρα είμαστε θεατές της εκμετάλλευσης της φύσης, της γυναίκας, της αποικιοκρατίας των ισχυρών αυτοκρατοριών σε ολόκληρες χώρες για χρόνια. Θεατές είμαστε και τώρα βλέποντας τις μεγάλες δυνάμεις, το κεφάλαιο, να εξακολουθεί να εκμεταλλεύεται τους πόρους της γης τους πόρους των μελλοντικών γενεών και οικονομικοκοινωνικά τους ανθρώπους, δηλαδή όλους εμάς στο σήμερα υποσχόμενοι ένα καλύτερο μέλλον.

 Δεν έχουμε αποκοπεί από τη φύση όπως νομίζουμε, έτσι όπως αποκόπτεται ένα άκρο και το αισθανόμαστε ακόμα εκεί, νιώθουμε το μούδιασμα, την κράμπα, τον πόνο και την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε ακόμα να το κινήσουμε. Είμαστε κομμάτι της φύσης και αυτό ισχύει το ίδιο ακριβώς για έναν ιθαγενή του Αμαζονίου ή για έναν κάτοικο διαμερίσματος με συναρμολογημένα έπιπλα, με φαγητό μικροκυμάτων και επικοινωνία μέσα από μία οθόνη και ένα πληκτρολόγιο. Αυτός ο αόρατος τοίχος που διαχωρίζει τον άνθρωπο από την ίδια του τη φύση, τη φύση πρέπει να αποσυναρμολογηθεί και να δομηθεί ξανά από την αρχή. 

Η έκθεση: Το παλαιό μας μέλλον έχει παρέλθει, θα είναι ένα από τα καλλιτεχνικά δρώμενα, που θα προσπαθήσει  αισθητικά και συναισθηματικά, να ράψει εικόνες, ήχους, υλικά, χωρικές παρεμβάσεις, για να βοηθήσει στη σύλληψη μίας νέας διαμόρφωσης σχέσεων μεταξύ ανθρώπων - κοινωνίας, περιβάλλοντος – όντων και γενεών.
Η αναπαράσταση ενός παλαιού - νέου αναδιαμορφωμένου πολιτισμού σε αρμονία με τη φύση, θα βρίσκεται εφ’ όρου ζωής στο επίκεντρο των ανησυχιών μας.

Μετάφραση: Μαργαρίτα Πάλλη